Rankingi. Wizjonerzy

[komentarz]

Mamy czas rankingów. Dowiadujemy się kto odnosi sukces w Polsce (zazwyczaj jako konsekwencja sukcesu zagranicznego) i zyskujemy listę wpływowych osób, wydarzeń, a także instytucji. Dostajemy więc świat polskiej sztuki w pigułce – oczywiście, świat, który rozpościera się w głównym nurcie, bo paralelne rzeczywistości artystyczne nie mają w rankingach większej racji bytu.

Kryteria dobiera się takie, które są najbardziej adekwatne do świata kultury masowej, szybkiego przekazu, atrakcyjności na rynku; świata ceniącego pieniądze, władzę i skuteczność w ich pozyskiwaniu. Tak więc – na skalę naszej, wciąż biednej sztuki – premiuje się wpływowość, rozgłos, głównie zagraniczny. Premiuje się też oczywiście, jakość pracy, aktywność, rezonans, jaki praca wywołuje, aktualność podejmowanej tematyki. Zupełnie normalne w wypadku tak postawionych założeń kryteria. Może by jednak na drugi raz bardziej się przyłożyć, drogie czasopisma i ważni krytycy, którzy te rankingi układacie. Może by się trochę bardziej wysilić i wyliczyć ile razy był cytowany ten czy tamten itd. Stworzyć ranking na modłę techniczną. Stworzyć siatkę kryteriów i punktować. Wtedy dopiero pokaże się to nasze centrum w pełnej krasie – nie „subiektywny” dobór tego, co redaktorom serce dyktuje i co uważają za ważne, jak w przypadku Setki „Obiegu” czy rankingu „Polityki” na najlepsze galerie polskie, ale po prostu rzeczywistość.

Tu uwaga. Kto tworzy ranking, sam pragnie być ważny. Stosuje to narzędzie także i po to, aby samemu być na ustach ludzi, być cytowanym, zwracać na siebie uwagę, by się z nim liczono, bo rozdaje laurki i nagany. Dlatego rankingi poświęca się tym, którzy są najbardziej opiniotwórczy, wpływowi, kasowi, bo ludzie ekscytują się władzą (i wyścigami). Trudno jednak taką postawę krytykować. Nie będę zatem miażdżyła tutaj zestawień z mediów: wyborów „Arteonu”, „Obiegu”, czy też pism codziennych. Słowa krytyki można jedynie skierować wobec takiego sposobu myślenia o sztuce, z jakiego wyrastają najczęściej rankingi, bo to niesłychanie je zawęża: tylko do tych, co odnieśli sukces, którzy stali się opiniotwórczy. W ten sposób promuje się myślenie o sztuce nie jako o dziedzinie wolności, trudnych wyborów, cierpienia, podejmowania eksperymentów, poszerzania jej pola, lecz o sztuce jako o jeszcze jednej drodze do zrobienia kariery. Myślenie o sztuce w kategoriach sukcesu powoduje utożsamianie jej z zestawem umiejętności, które można nabyć. Dlatego rankingi „Arteonu” czy „Obiegu” spowodowały także i moje poczucie ciasnoty oraz duszności. Sztuka i władza to nie są światy, które łatwo się godzą ze sobą.

[pomysł]

W odpowiedzi na rankingowy szał w naszych mediach, tworzę ranking specjalny.

Jest on dla mnie sto razy bardziej interesujący niż te, które mają układać listę ważności w Grupie Sprawującej Władzę i które wynikają z rozgrywek towarzysko-ideologicznych. To ranking, który zajmuje się sztuką, a nie wszystkim, co dookoła niej i co może być balastem (chociaż nie zawsze musi).

Ranking specjalny będzie poświęcony postaciom największych wizjonerów w sztuce polskiej. Spróbuję odnaleźć tych, którzy myślą o sztuce w sposób niespotykany, którzy mają odwagę, by patrzeć nie tam, gdzie wszyscy lub którzy patrząc tam, gdzie wszyscy, dostrzegają w tym zupełnie nowe elementy. Interesują mnie ludzie, których działalność przełamuje nasze tabu i aktualne zahamowania, które mogą pochodzić z rozmaitych źródeł: przede wszystkim jednak, jak sądzę, z mód towarzyskich i środowiskowych przeświadczeń, bardzo silnych w sztuce polskiej, że to wypada lub tego nie wypada. Jednym słowem, interesują mnie outsiderzy.

Moje ogłoszenie rankingu wynika ze zniecierpliwienia. I z walnięcia pięścią w stół: „koniec!” Bo gdyby nie ci niepokorni, ci, którzy nie boją się zarabiać tyle, co kot napłakał, być niepopularni, lecz za to przeżywać niesłychane przygody w świecie wyobraźni, lęków, przeczyć, utopii, potem w ogóle nie byłoby co się kręcić w obiegu sztuki, co być pokazywane i sprzedawane.

Widzę to i w głowę zachodzę kto mógłby dzisiaj być taką osobą, widzącą więcej i czującą więcej. Jako modelowe postacie outsiderów-wizjonerów przychodzą mi do głowy postacie z tej samej generacji, ba, z tej samej grupy na początku kariery – obaj już nieżyjący: Jerzy Ludwiński i Włodzimierz Borowski.

Ogłaszam więc, że zbieram propozycje do rankingu postaci, które wytyczają nowe horyzonty w sztuce polskiej, które sprawiają, że ona się zmienia; osób, które wpływają na nasze myślenie, które otwierają oczy. Jednym słowem ranking osób najbardziej twórczych w sztuce. Wizjonerów.

Zapraszam i czekam na propozycje!